Stres: cichy wróg współczesnego życia
Stres jest wszechobecny. Dociera do nas z pracy, domu i mediów społecznościowych. Czasami może poprawić naszą wydajność, ale częściej staje się niewidzialnym wrogiem, który wyczerpuje nasze ciało i umysł. Jak możemy go opanować? Przyjrzyjmy się bliżej stresowi – jak działa, dlaczego tak bardzo na nas wpływa i co możemy z nim zrobić.
Biochemiczna odpowiedź organizmu na stres
Czym właściwie jest stres?
Stres to naturalna reakcja organizmu na każdy stres – zarówno fizyczny, jak i psychiczny. W przeszłości był kluczem do przetrwania. Nasi przodkowie musieli szybko reagować na niebezpieczeństwo, więc mózg automatycznie uruchamiał jeden z trzech mechanizmów obronnych: walcz, uciekaj lub zastygnij w bezruchu .
Jeśli zagrożenie udało się stawić czoła, ciało przygotowywało się do walki – tętno przyspieszało, mięśnie napinały się, a mózg skupiał się na jednym celu: przetrwaniu. Gdy atak był zbyt ryzykowny, rozpoczynał ucieczkę , w której organizm aktywował się do maksimum, aby dotrzeć w bezpieczne miejsce. Jeśli jednak mózg oceniał sytuację jako beznadziejną, ciało zamierało . Układ nerwowy przechodził w stan depresji, oddech uspokajał się, a ciało zamierało – jak małe zwierzątko, które nie rusza się przed drapieżnikiem, licząc na to, że go nie zauważy.
Choć na ulicach nie widzimy już głodnych bestii, mózg nie odróżnia sytuacji zagrażającej życiu od stresu związanego z pracą, konfliktami czy niekończącymi się listami zadań do wykonania. Dlatego nawet we współczesnym świecie doświadczamy podobnych reakcji: ktoś pod presją zaczyna walczyć (kłócić się, bronić), inny ma tendencję do ucieczki (unika problemów, odkłada obowiązki), a jeszcze inny czuje się sparaliżowany – zastyga w bezruchu i nie jest w stanie zrobić nawet pierwszego kroku.
Biochemiczna odpowiedź organizmu na stres
Kiedy organizm odbiera sytuację jako zagrożenie, uruchamia się system alarmowy. Nadnercza zaczynają wydzielać hormony stresu – adrenalinę, noradrenalinę i kortyzol. Każdy z nich odgrywa swoją rolę:
- Adrenalina natychmiast przyspiesza pracę serca, rozszerza naczynia krwionośne i dostarcza energię mięśniom.
- Noradrenalina pomaga poprawić uwagę i koncentrację, dzięki czemu możemy reagować szybciej.
- Kortyzol uwalniany jest z pewnym opóźnieniem i pomaga utrzymać podwyższony poziom cukru we krwi, aby organizm miał odpowiednią ilość paliwa.
To wszystko jest wspaniałe – ale tylko przez chwilę. Kiedy stres trwa zbyt długo, wyczerpuje nas.
Długotrwały stres
Jeśli stres trwa zbyt długo, organizm pozostaje w ciągłym napięciu. Nadnercza pracują na pełnych obrotach, poziom kortyzolu jest stale wysoki, a zamiast pełnej czujności, popadamy w chroniczne wyczerpanie. Jakie są tego konsekwencje?
1. Tłuszcz na brzuchu
Kortyzol pomaga gromadzić tłuszcz w okolicy brzucha, gdzie znajduje się więcej receptorów dla tego hormonu. Podnosi również poziom cukru we krwi, co stymuluje wydzielanie insuliny – a wyższy poziom insuliny prowadzi do jeszcze większego gromadzenia się tłuszczu. W dłuższej perspektywie oznacza to wyższe ryzyko zawałów serca i problemów sercowo-naczyniowych .
2. Słodko-słony smak
Długotrwale podwyższony poziom kortyzolu stymuluje wydzielanie insuliny, co prowadzi do częstszych wahań poziomu cukru we krwi . Organizm domaga się wówczas szybkich źródeł energii, co objawia się zwiększoną chęcią na słodycze. Nadmierne spożycie słodyczy może prowadzić do insulinooporności , w której komórki reagują słabiej na insulinę, co dodatkowo podnosi poziom cukru we krwi.
Kortyzol sprzyja również odkładaniu się tłuszczu w okolicy brzucha, gdzie znajduje się więcej receptorów dla tego hormonu. Tłuszcz trzewny otacza narządy wewnętrzne i zwiększa ryzyko poważnych problemów zdrowotnych, takich jak choroby układu krążenia.
Ponadto przewlekły stres i wysoki poziom kortyzolu mogą prowadzić do utraty ważnych minerałów z organizmu, co z kolei powoduje chęć sięgnięcia po słone potrawy. To z kolei prowadzi do błędnego koła niezdrowych nawyków żywieniowych i spowolnienia metabolizmu.
3. Słaby sen
Stres nie tylko utrudnia zasypianie , ale również wpływa na jakość snu . Wiele osób często budzi się w nocy, ponieważ ich organizm nie jest w stanie zapaść w fazę głębokiego snu. W dłuższej perspektywie prowadzi to do zmęczenia, problemów z koncentracją i wyczerpania.
4. Refluks stresowy i trawienie
Pod wpływem długotrwałego stresu produkcja soków żołądkowych ulega zmianom, co może prowadzić do zgagi, nudności lub niestrawności . Organizm w stanie stresu nie poświęca tyle energii na trawienie, co może prowadzić do problemów jelitowych.
5. Łamliwe włosy i skóra
Kiedy organizm jest zestresowany, priorytetowo traktuje swoje ważne organy. Włosy i skóra schodzą na dalszy plan, co może prowadzić do pogorszenia jakości włosów, ich wypadania lub przesuszenia skóry .
Jak zapanować nad stresem?
Stres jest częścią życia, ale możemy go kontrolować. Kluczem jest regularny odpoczynek, odpowiednia dieta i ćwiczenia . Jeśli cierpisz na długotrwały stres, zapoznaj się z naszym artykułem „7 wskazówek, jak się go pozbyć” i dowiedz się, jak przywrócić równowagę w życiu.
